ateş (ocak) ne demek?
Ateş (ocak): Konaklama yerinde ısınma ve pişirme için yakılan ocak
ateşidir.
Tarihi
Bulunan en eski ocaklar 1.6 ile 1.9 Milyon yıl
öncesindendir.
Yakıtları
- Ateş kaynağı: başka bir ateşten getirilen bir kor, çakmak
taşının çelik veya pirit ile vurulduğunda çıkardığı kıvılcım, veya
Kuvvetli sürtünmeyle tahtadan ayrışan sıcak, yarı yanık ve üflemeyle
yanıcı karbonize siyah toz olabilir. Modern çakmaklarda elektrik
gerilimiyle çıkarılan bir kıvılcım da kullanılır. Araba çakmağında
elektrik enerjisinin kızdırıp kor haline getirdiği bir metal
kullanılır.
- İlk alevi elde ederken: Kav, çakmak taşının çıkardığı
kıvılcımdan ateşlenebilecek kadar yanıcı, kuru, ince ve havadar bir
yakıttır. , kömürleştirilmiş
kumaş, pamuk, kuru ot, kâğıt, ağaç talaşı gibi şeyler olabilir. İlk
alev bunlar üzerinde üretilir. Modern çakmaklarda yanıcı gaz veya
petrol bileşeni yanıcı sıvı ile ıslatılmış fitil kullanılır.
- Sönük ocağı ateşlerken: Çıra: Alev oluştuktan sonra onu
besleyen reçineli kıymıklar, bazı kabuklar, ağaç yongası, yağlı
malzemeler olabilir. Gaz ya da sprey halinde sıvı yakıt kullanan
modern ocaklarda çıra, hatta kav bile gerekmeyebilir; Kıvılcımın
doğrudan yakıtla temas ettirilmesi yetebilir.
- Yanan ocağı beslerken: , kuru tahta, kuru
ağaç parçaları, kalınca ağaç, siyah kömür, taş kömürü, olabilir.
Modern ocaklar sadece sıvı ya da gaz yakıt kullanacak şekilde, hatta
yakıt yerine metal yüzeyleri veya
yöntemlerle doğrudan
ısıtacak şekilde (tencere altı direnç, yemeğe bakan kızgın direnç,
ya da ile kızdırılan
tencere dibi) olabilir.
Ateşleme
- İlk alev:
- Emek, uygun doğal malzeme, deneyim uygulayarak: İlk alevi elde
etmenin bu gün unutulmaya yüz tutan onlarca ilkel yöntemi
vardır. Tahtayı tahtaya kuvvetli, hızlı ve ısrarlı bir
şekilde dakikalarca sürterek oluşturulan yarı yanık tahta tozu,
ya da ve çarpma sonucu çıkardığı
kıvılcım, ateşin ilk ve en zayıf halidir. Bu, yalnız yanmaya çok
elverişli ile çevrelenip, üflenerek
kundaklanır. Kav olarak kullanılabilecek cok malzeme vardır.
Genellikle hafif tütmekte olan bu yumağın içine avuç içinde çok
hafif ve yavaş, yani sıcak üflenerek kav alevlendirilir.
- bir el hamlesiyle: bu işlemi kibrit
çöpü ucundaki yanıcı (S),
oksitleyici
(KClO<sub>3</sub>) ve cam tozu karışımından oluşan katı
tomurcuğu kutu kenarındaki (P) ve cam tozu karışımı
ile kaplı şerite aniden kuvvetlice sürterek başlatır, kibrit
çöpünün yağ emdirilmiş tahta sapının alev almasıyla çıra öncesi
aşamaya bir el hamlesiyle getirir.
- tek parmak hamlesiyle: aynı şeyi
çakmak taşının, ya da kablo
sargısı içinde ani hareketiyle oluşan çıkardığı
kıvılcımla petrollü fitilde, ya da bütan gazı akımınında ilk
alevi oluşturarak çıra öncesi aşamaya tek parmak hamlesiyle
getirir.
- Çıranın ateşlenmesi: İlk alev ile önce çıra ateşlenir. Alev çıra
yanmasıyla büyütülüp, yanan çıra odun yığınının odunca yoğun, ve
havadar, ama rüzgârdan korunaklı, alt ortalarında, kolay alevlenecek
çıkıntıları olan bir yerine yerleştirilir.
- Odunların ateşlenmesi: Yanan çıra ve yanacak odun, söndürmeyecek
kadar hafif, ama alevleri besleyecek kadar giderek kuvvetli bir hava
akımıyla üflenerek, yellenerek, körüklenerek beslenir.
- Düzgün yanma: Belli bir etaptan sonra alevlerin ısıtarak
yükselttiği hava yukarıya doğru büyüyen bir hava akımı oluşturacak,
alevler alttan soğuk hava emecek, kendi kendilerini havalandırıp
besleyerek odun olduğu sürece kendiliğinden artık insan yardımı
gerekmeden yanmaya devam edeceklerdir. Isınan bir baca ya da ateşin
üzerine yerleştirilen ve ısınan bir yanmaz boru da bu hava akımını
boru içi yukarıya doğru daha da hızlandıracaktır.
- Ateş bakımı: Ateşin ileri aşamalarında onu ortada yanma yüzünden
oluşan boşluğa odunların yanan uç yüzeylerini iteleyip birbirine
yanaştırarak, üste ortaya yeni odun koyarak, gerekirse hava
tıkanıklıklarını önleyip ateşe gerekli
taze hava ile ulaşmasını sağlayarak,
veya baca yukarıya doğru uzatılıp temiz hava emişi arttırılarak ateş
beslenebilir.
İlk alevin elde edilmesi sürtünme yöntemiyle beş-on dakika, çakmak
taşıyla birkaç dakika sürebilir. Her ikisi de bütün vücudu kullanmayı
gerektirir. Kibrit bu işlemi iki elle tek hamleye, çakmak ise tek elde
basit bir parmak hareketine indirgeyen yeniliklerdir. Modern ocaklar
ateş yakma/sıcaklık ayarlama/söndürmenin bütün aşamalarını birer parmak
hareketine indirgeyebilen, el değmeden internet aracılığıyla uzaktan
bile kontrol edilebilen aygıtlardır.
Söndürme
Yanan odunları birbirinden uzaklaştırmak, üzelerine su döküp hem
oksijenli havanın yanan noktalara ulaşmasını önlemek, hem de sıcaktan
buharlaşan suyun soğutmasıyla yanma işlemini durdurmak ateşi söndürür.
Yanan düzeyleri su yerine kum veya toprak gibi yanmaz soğuk başka bir
malzeme ile örtmek de aynı işe yarayabilir.
Acil yangın söndürme yöntemleri: itfaiye veya yangın hortumu ile bol su
fışkırtmak, yanmaz örtü ile örtüp havasız bırakmak, karbon diyoksit
tüpünden püskürtme ile havasız bırakmak, az suyu özel bir pompayla
aniden sis olarak alevleri soğutacak şekilde patlatmak, köpük
fışkırtarak havasız bırakmak (hava alanı uçak yangınlarında), radon gazı
ile havasız bırakmak (kıymetli elektronik olan kapalı mekanda),
patlayıcı maddeyle havasız bırakmak (su ile söndürülemiyecek alüminyum
yangınında), jet roketi ile üfletmek (petrol kuyusu yangınında).
Emniyet
Dünyada 2016 yılında 132084 kişi ateş sebebiyle ölmüştür. Bu daha
korktuğumuz, tehlikeli gördüğümuz birkaç başka ölüm sebebi (sıcak,
soğuk, terör, doğal afet, savaş) yüzünden ölenlerden daha fazladır.
Onlardan daha fazla ciddiye almak gerekir. Ateşle ilgili dikkat edilmesi
gereken konular:
- Ateşte istediğimiz şeylerden başka şeyler yanmamalı : Ateşin içine
planladığımız yakıttan başka yanabilecek şeylerin düşmesine karşı
tedbirli olmak gerekir. Yanıcılığı kolay gözden kaçan şeyler ateş
ile yan yana gelmemeli: Günümüzde genellikle yakıt olarak
düşünmediğimiz ama içindeki enerji ateşin yardımıyla kontrolden
çıkar, aniden boşalırsa tehlikeli olabilecek modern alet ve
malzemeler vardır. Bunlar ateşten uzak tutulmalıdır. ôrnek: pil,
basınçlı gaz içeren tekerlek, içindeki ayrıca yanıcı olan sprey,
traş köpüğü, parfüm, bütan gazı şişeleri, mermi, barut veya dinamit
gibi patlayıcı malzemeler, vs.. Günümüzde petrol temelli suni
malzemelerden yapılan birçok günlük kullanımdaki eşyalar aniden ve
kuvvetle yanabilir. Bunlara örnek sentetik elbiseler, perdeler,
çadır ve branda bezleri, halatlar, lastik veya plastik içeren
oyuncak ya da teknik/hafif/ucuz eşya ve aletler olabilir.
- Ateş istediğimiz yerden başka yerlere sıçrayamamalı : Ateş
yaktığımız yerde yanarken alevler ve kıvılcımlar herhangi bir
şekilde ocak dışındaki yakın ve yanıcı başka bir şeyle temas
edebilir, ikinci bir ateş yanmaya başlayabilir, bu plansız ateş
kontrolden çıkabilir. Bu olasılığı mümkün olduğu kadar imkânsız hale
getiren yanmaz engel ve yakıtsız mesafe oluşturmak gibi tedbirler
almak gerekir.
- Söndürdüğümüz ateş hortlayamamalı: Kül iyi bir yalıtıcıdır. İçinde
kızgın korlar gizleyebilir. Söndü sanılan ocakların külü daha sonra
çıkan rüzgârla uçup gizli korlar açığa çıkabilir, korlar rüzgârda
oksijen bulup yeniden kızabilir, rüzgâr sayesinde yanıcı başka
malzemelerle buluşabilir ve kendi kendine yeni bir ateş, yani yangın
çıkartabilir. Bu yüzden söndürürken gizli kor kalmadığından tamamen
emin olmak gerekir.
- Ateşin zehirli dumanı kolayca uzaklaşabilmeli: Kapalı mekanda
uyurken ısınma amacıyla yanar bırakılan mangal ya da soba ateşinin
karbon monoksit (CO) gazı içeren dumanı ters rüzgâr yüzünden
bacadan, ya da havalanma deliklerinin yetersizliğinden dışarı
kolayca çıkamayabilir. Bir başka tehlike de eldeki sigaradan
uyuyakalınca ateş alan ve sinsi sinsi alev çıkarmadan yanan pamuk
şilteden çıkan karbon monoksit zehirlenmesidir.
Yer seçimi
Ateşin istenilmeyecek bir şekilde yayılabilme ihtimalini en aza
indirecek bir yer seçilmelidir. Mümkün olduğunca şunlar istenir:
- Su yakınında ve bol iktarda olsun
- Yerde ve yakın çevrede kıvılcımlardan, alevlerden, rüzgârın
uçurabileceği közlerden yardımsız alev alabilecek malzeme olmasın
- Rüzgâr artsa da eksilse de ateşi istenilmeyen bir şekilde
(körükleyerek veya söndürerek) etkileyemesin
- Ayrılacağımız zaman çevreyi bulduğumuz hale geri getirmek kolay
olsun.
Çeşitleri
İhtiyaca göre birçok çeşitleri ya da yakma yöntemleri vardır:
doğal yakıtlarla, yerinde doğaçlanan
- Dayalı ateş : Odunlar piramit gibi dayanır, ortasından ateşlenir
- Kafesli ateş : Odunlar dört köşe kafes gibi örülür, ortasından
ateşlenir
- Odaklı ateş : Odun uçlarının ortada buluştukları noktaya yakılır,
yandıkça odunlar ortaya doğru itilerek beslenir
- Kütük arası ateşi : Rüzgâr yönünde iki kütük ortasında kolay yanar,
su ve yemek pişirebilir.
- Çalı çırpı ateşi : Çabuk ısıtır, çabuk biter, devamlı beslemek
gerekir.
- : Üst üste iki kütük arası,
gece boyu emek istemeden kontrollü yanar, yakınında yatanı ısıtır,
uzaktan kolay görülür
- : Dikine kütük
yarmaları ortasında kolay yanar, az yer ister, su ve yemek
pişirebilir.
- Çukur içi ateşi : Yandan hava tünelli bir çukurda görünmeden yanar,
su ve yemek pişirebilir.
- Çift köşeli ateş : Kuzu çevirirken iki ateş kuzu gövdesinin omuzu ve
kalçası karşısına dikey-ızgara amaçlı yakılır. Arkası ve iki dış
yanı duvar ya da dikey taş-toprak olacak şekilde kazma yığma ile
oluşturulmuş bir ocak yerinin köşelerine yakılır ki arkaya yayılan
sıcak da yansıyıp yanında yatay çevirilen kuzuyu pişirsin.
taşınabilir yakıtlı portatif düzen
- (batıda "kelly kettle") : kapalı ateş
haznesi, su kabı ortasındaki bacasıyla az emek ve az yakıtla (kömür,
çalı çırpı) kolayca su kaynatmaya yarar
- Mangalda kömür ateşi : yataydır, ızgara amaçlı yakılır, taşınır,
ayaklıdır yeri yakmaz
- , ,
gazı gibi pişirme edevatı : kolay taşınır
düzenek ve yakıtla, kolayca yakılır, su ve yemek pişirir, ayaklıdır
yeri yakmaz
yakıtı da düzeni de yerleşik ocak
- evin bacasının en dibinde, odanın duvarında yanmaz malzemeden bir
delik görünümlü : odun yakılır,
tencere tava için veya askı düzeni
vardır
- ev mangalı: ocakbaşı bulunmayan, ama yeterli havalandırması olan
odalarda kullanma amaçlı, kül üzeri alevsiz kızgın kor kömür
yakıtlı, portatif ev içi ısıtıcı mobilya
- yakıtı şehir şebekesinden, veya büyük tüpten gelen
veya yakan
mutfak ocağı, fırını (issiz mavi alevli)
- elektrikli ızgara, elektrikli direnç sıcağıyla kızdırılmış üstüne
tencere tava konan metal veya seramik düzey veya fırın (alevsiz)
- Alttan ısı kaynağıyla ısıtılan, üstüne
tencere tava konan düzey (alevsiz,
pişirme yeri ışıklı)
- Alttan yukarı kısa mesafe etkili gönderilen, üstüne dibi
uygun tencere tava konan
seramik düzey (alevsiz, ışıksız, sadece tencerenin metal dibini
kızdıran ocak çeşidi)
- ev mangalıyla ayni işlevi gören daha yerleşik düzen olarak sıvı
yakıt veya gaz alevli radyatörler, sıcak su şebekeli radyatörler,
elektrik dirençli bazen de pervaneli radyatörler sayılabilir.
Dosya:Campfire2 mgx.svg|Dayalı ateş Dosya:Campfire3 mgx.svg|Kafesli
ateş Dosya:Campfire4 mgx.svg|Kütük arası ateşi Dosya:Campfire6
mgx.svg|Çalı çırpı ateşi Dosya:Campfire7 mgx.svg|Odaklı ateş
Dosya:Campfire5 mgx.svg|Çukur içi ateşi Dosya:|Çift köşeli ateş
Dosya:Rakovalkea Nying mgx.svg|Balkon ateşi Dosya:Campfire1
mgx.svg|İsveç odun meşalesi Dosya:Portable Charcoal Grill.jpg|Mangalda
kömür ateşi Dosya:1921 Primus poster.JPG#file|Orijinal Dosya:Fuhrmeister
8.jpg|2. dünya savaşı sonrası Fuhrmeister primus Dosya:Kerosene cooking
stove.JPG|Gaz ocağı (Hindistan) Dosya:Novashield.jpg|Türlü sıvı veya
gaz yakıt için Dağcı ocağı Dosya:Primus
stove.jpg| veya
gazı yakan seyyar ocak Dosya:Trangia-burner.jpg|İçindeki
ısıtıp buharını yakan düzenek
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Orijinal kaynak: ateş (ocak). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler